W relacjach biznesowych zdarzają się sytuacje, gdy strona zobowiązana do określonego w umowie działania (np. do dostarczenia produktu czy wykonania prac) nie realizuje go, opóźnia się lub wypełnia swoje zobowiązania wadliwie. Dlatego w kontraktach często zawiera się postanowienia zabezpieczające wykonanie obowiązków.
Postanowienia zabezpieczające służą zwiększeniu prawdopodobieństwa wykonania świadczenia, ułatwieniu egzekucji czy zrekompensowaniu skutków niedopełnienia umowy. Skoncentrujmy się na zabezpieczeniach najczęściej używanych w praktyce.
Kara umowna
Kara umowna jest bardzo popularnym postanowieniem wprowadzanym do umowy na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania. Żeby postanowienie regulujące karę umowną było ważne i mogło wywrzeć skutki prawne, musi zawierać określone elementy.
Po pierwsze, niezbędne jest dokładne określenie zobowiązania, którego niewykonanie lub nienależyte wykonanie rodzi obowiązek zapłaty kary umownej. Co ważne, kara ta nie może dotyczyć niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania pieniężnego, czyli zapłaty rozumianej jako przekazanie środków pieniężnych.
Po drugie, należy wskazać wysokość kary, czyli kwotę pieniężną, jaką w związku z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem obowiązku dłużnik będzie zobowiązany zapłacić. Dopuszczalne jest posłużenie się innym miernikiem, np. ułamkiem wartości rzeczy czy wartości umowy. Nieprawidłowe natomiast jest przyjęcie konstrukcji zakładającej ustalenie podstawy naliczania kary w przyszłości.
Żądanie odszkodowania przekraczającego wysokość zastrzeżonej kary jest dopuszczalne, ale tylko jeśli strony postanowiły tak w umowie. Dlatego z punktu widzenia wierzyciela warto zawrzeć w umowie postanowienie przewidujące taką możliwość.
• Kary umowne są stosowane bardzo często np. w umowach dostawy lub umowach zlecenia na wypadek niedostarczenia w terminie umówionych produktów czy usługi.
Kaucja pieniężna
Kaucja pieniężna to określona w umowie kwota przekazywana przez dłużnika wierzycielowi na zabezpieczenie roszczeń w przypadku niewywiązania się przez dłużnika z określonego zobowiązania. Dla wierzyciela jest to komfortowe rozwiązanie, ponieważ otrzymuje on środki na swój rachunek, a skorzystanie z nich nie wymaga aktywności podmiotu trzeciego. Z punktu widzenia dłużnika ten rodzaj zabezpieczenia wymaga zamrożenia swoich środków u wierzyciela. Dłużnik odzyskuje je zwykle po zakończeniu umowy i rozliczeniu ewentualnych roszczeń, bez oprocentowania.
• Kaucja jest szeroko stosowana w umowach najmu, szczególnie tych dotyczących mniejszych powierzchni.
Oświadczenie o poddaniu się egzekucji
Oświadczenie dłużnika o poddaniu się egzekucji to akt notarialny, w którym dłużnik oświadcza, że dobrowolnie podda się postępowaniu egzekucyjnemu na rzecz konkretnego wierzyciela. Takie oświadczenie może dotyczyć obowiązku zapłaty sumy pieniężnej, ale też wydania rzeczy (np. wynajmowanego lokalu) w określonym terminie.
Dokument tego rodzaju musi być sporządzony przez notariusza w bardzo konkretny sposób określony w przepisach. Musi opisywać, między innymi, zobowiązanie dłużnika i termin jego wykonania, dokument będący podstawą zobowiązania, a w przypadku zobowiązań pieniężnych – kwotę, do której dłużnik poddaje się egzekucji.
Takie oświadczenie dłużnika stanowi tytuł egzekucyjny. Posiadanie go przez wierzyciela upraszcza i przyspiesza proces egzekucji, ponieważ zastępuje konieczność udowodnienia roszczenia w postępowaniu sądowym. Przed udaniem się do komornika wierzyciel musi uzyskać na takim akcie notarialnym w sądzie tzw. klauzulę wykonalności. W trakcie tego uproszczonego postępowania klauzulowego sąd sprawdza, czy oświadczenie spełnia warunki formalne, ale co do zdarzenia uprawniającego wierzyciela do rozpoczęcia egzekucji oraz czy nie minął termin na nadanie klauzuli.
• Ten typ zabezpieczenia jest powszechnie używany w umowach, np. umowach najmu jako zabezpieczenie zapłaty czynszu i zwrotu lokalu oraz w umowach pożyczki jako zabezpieczenie zwrotu pożyczonego kapitału i zapłaty odsetek.
Poręczenie
Poręczenie wymaga zaangażowania do relacji biznesowej osoby trzeciej, czyli poręczyciela, dawniej nazywanego żyrantem.
Poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela do wykonania określonego zobowiązania na wypadek, gdyby tego zobowiązania nie wykonał dłużnik. Tym samym przejmuje na siebie odpowiedzialność za spełnienie świadczenia przez dłużnika. Dzięki temu wierzyciel uzyskuje dodatkową osobę, która swoim majątkiem – aktualnym i przyszłym – odpowiada za zabezpieczenie zobowiązania.
Żeby poręczenie było ważne, oświadczenie poręczyciela musi być złożone co najmniej w formie pisemnej.
• Poręczenie jest stosowane w relacjach rodzinnych, koleżeńskich, ale też w obrocie profesjonalnym. Występuje bardzo często w umowach pożyczki.
Gwarancja bankowa
Także w przypadku gwarancji bankowej niezbędne jest zaangażowanie podmiotu trzeciego, tym razem banku. Gwarancja bankowa to pisemne zobowiązanie banku do zapłaty beneficjentowi gwarancji (czyli podmiotowi będącemu wierzycielem w umowie głównej) maksymalnej kwoty wskazanej w gwarancji, jeśli zleceniodawca gwarancji (czyli dłużnik w umowie głównej) nie wywiąże się ze swojego zobowiązania.
Gwarancje bankowe są powszechnie używane np. w umowach najmu. Najemca uzyskuje gwarancję bankową, aby zabezpieczyć swoje zobowiązanie do zapłaty czynszu i przekazuje ją wynajmującemu. Jeśli czynsz nie zostanie zapłacony w określonym terminie, to wynajmujący może zgłosić się do banku z żądaniem pokrycia brakujących kwot.
Dla wierzyciela gwarancja bankowa jest silnym zabezpieczeniem ze względu na wiarygodność, jaką cieszą się banki będące gwarantami. Aby uzyskać ten typ zabezpieczenia, dłużnik musi przejść odpowiednie procedury bankowe, w tym badanie kondycji finansowej, oraz uiścić wymagane przez bank opłaty.
Powyżej przedstawione zostały najczęściej używane rodzaje zabezpieczeń stosowanych jako postanowienia umowne lub jako pozyskiwane dodatkowo dokumenty. Pamiętać należy, że nie każde zabezpieczenie sprawdzi się w każdej sytuacji. Co więcej, aby wzmocnić skuteczność wierzyciela, często stosuje się kilka zabezpieczeń jednocześnie. Dlatego warto przy tworzeniu umów skorzystać ze wsparcia prawnika. Pozwoli to uniknąć nieważności klauzul lub problemów ze stosowaniem postanowień umownych w praktyce.
